Waarom we talent verliezen in systemen die ons leegzuigen

“𝘞𝘦 𝘱𝘢𝘳𝘬𝘦𝘳𝘦𝘯 𝘰𝘯𝘻𝘦 𝘴𝘭𝘪𝘮𝘴𝘵𝘦 𝘮𝘦𝘯𝘴𝘦𝘯 𝘰𝘯𝘥𝘦𝘳 𝘬𝘶𝘯𝘴𝘵𝘭𝘪𝘤𝘩𝘵 𝘪𝘯 𝘬𝘢𝘯𝘵𝘰𝘳𝘦𝘯, 𝘸𝘢𝘢𝘳 𝘻𝘦 𝘻𝘪𝘤𝘩 𝘷𝘦𝘳𝘭𝘪𝘦𝘻𝘦𝘯 𝘪𝘯 𝘩𝘦𝘵 𝘱𝘦𝘳𝘧𝘦𝘤𝘵𝘪𝘰𝘯𝘦𝘳𝘦𝘯 𝘷𝘢𝘯 𝘌𝘹𝘤𝘦𝘭-𝘴𝘩𝘦𝘦𝘵𝘴.” — Simon van Teutem

Ik las dit onlangs in een artikel over 𝘥𝘦 𝘉𝘦𝘳𝘮𝘶𝘥𝘢𝘥𝘳𝘪𝘦𝘩𝘰𝘦𝘬 𝘷𝘢𝘯 𝘵𝘢𝘭𝘦𝘯𝘵 -  consultancy, bankwezen en advocatuur en het raakte me. Niet omdat het nieuws was, maar omdat het zo pijnlijk de tijdgeest blootlegt waarin we leven.

Een tijd waarin jonge mensen beloond worden voor hun snelheid, aanpassingsvermogen en intellect, zolang ze hun idealen maar netjes inleveren bij de ingang. Een tijd waarin systemen winnen en de mens verliest.

We zijn zó goed geworden in het bouwen van structuren, dat we nauwelijks nog stilstaan bij de vraag: 𝘸𝘢𝘢𝘳𝘩𝘦𝘦𝘯 𝘣𝘰𝘶𝘸𝘦𝘯 𝘸𝘦 𝘦𝘪𝘨𝘦𝘯𝘭𝘪𝘫𝘬? De focus ligt volledig buiten onszelf. Alleen nog maar externe gerichtheid. Alles draait om zichtbaar presteren, voldoen, najagen. Daardoor schieten we door. Alles wordt TE. Te veel, te groot, te star, te eenzijdig en steeds verder weg van onszelf.

De verslavingsstructuur van onze tijd

We zitten in een systeem dat verslavend werkt. En zolang we die spiegel ontwijken, verandert er niets.

Je ziet het mechanisme overal terug:

• We belonen prestaties en perfectie, maar wie voedt de binnenwereld?
• We verleiden mensen met status, vrijheid en groei, en zetten ze vervolgens vast in structuren waar ze nauwelijks nog uitkomen.
• We richten leiderschap zó in dat het draait om overleven in systemen, niet om het herscheppen ervan.

En dan vinden we het gek dat burn-outs blijven toenemen? Want wie structureel externe doelen volgt, ten koste van zijn of haar interne behoeften, wordt langzaam maar zeker uitgehold. Hoe langer je verwijderd blijft van jezelf, hoe harder het systeem aan je trekt en hoe stiller je eigen stem wordt.

 Natuurlijk hebben we altijd een keuze in waar we werken en hoe we ons verhouden tot systemen. We kunnen ervoor kiezen om onszelf aan te passen aan de dynamiek die ons uitput, of we kunnen kiezen om gezonde systemen te ondersteunen die talent voeden, in plaats van uitputten.

De uitdaging ligt in het en-en denken: zowel de verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen keuzes en het besef dat gezonde systemen mogelijk zijn, systemen die ruimte bieden voor zowel persoonlijke vervulling als maatschappelijke impact. Als we willen dat werk zowel draait om prestatie en om betekenis en balans, moeten we niet alleen persoonlijk keuzes maken, maar ook bijdragen aan het creëren van systemen die dat ondersteunen.

Het mechanisme zie je overal

Dit mechanisme herken ik zelf vanuit een destructieve relatie. Waarin je jezelf langzaam weggeeft. Steeds harder je best doet voor kruimels emotionele aandacht. Omdat je zó verlangt naar verbinding, dat zelfs die kruimels als goud voelen. En juist omdat je nooit weet wanneer die kruimels komen, ga je nóg harder lopen. Het systeem beloont je af en toe, precies genoeg om je hoop levend te houden. En dat is precies de verslaving: het houdt je weg van de onderliggende pijn die je probeert te vermijden. In plaats van die pijn aan te gaan, blijf je rennen voor die kruimels van erkenning, in de hoop dat ze je zullen vervullen. Maar die kruimels houden je gevangen, het houdt je vast in de cyclus van hunkeren en geven, zonder ooit werkelijk vervuld te worden.

En datzelfde mechanisme zie je terug in systemen. In organisaties. Waar mensen zich steeds meer verliezen in het najagen van externe doelen zoals omzetdoelen, prestatie-indicatoren, salarisverhogingen, of status binnen de hiërarchie. Ze worden gedreven door de beloningen van buitenaf en ondertussen droogt hun binnenwereld steeds verder op. We blijven geven, aanpassen, doorgaan in de hoop op waardering, op erkenning, op een plek. En zolang we blijven vasthouden aan de oppervlakkige beloningen van het systeem, verliezen we het contact met wat echt belangrijk is: wie we zijn, wat we nodig hebben, en waarom we daar zijn.

Het mechanisme is universeel. Alleen de verslavingsvorm verschilt.

De een raakt verslaafd aan werk, de ander aan liefde, alcohol, prestaties of schermtijd. Maar de onderliggende dynamiek is altijd hetzelfde: een hunkering naar iets buiten jezelf om een leegte van binnen niet te hoeven voelen. En pas als je het mechanisme herkent, kun je het ook gaan zien op andere plekken bij jezelf, in je werk, in je relaties, of in het grotere systeem. Dat is waar bewustwording begint.

De diepere laag: hechting

We denken dat werk draait om skills, ambitie en prestaties. Maar onder alles ligt iets veel fundamentelers: de behoefte aan hechting. Hechting is geen nice to have. Het is levensvoorwaarde. Al vanaf de baarmoeder bepaalt het of we overleven of niet. En later? Zoeken we datzelfde gevoel van veiligheid, ergens bij horen, ertoe doen in relaties, in werk, in systemen.

Daarom is uitstappen uit zo’n systeem zó beangstigend. Niet omdat het werk per se leuk was, maar omdat het voelde alsof je ergens bij hoorde. Zonder dat netwerk, die status, die structuur… voelt het alsof je buiten de groep valt. En dat gevoel, dat je niet meer ‘gehecht’ bent, dat kan voelen als existentiële afwijzing. Ook al is het niet waar. Het voelt wél zo. En precies dat houdt mensen gevangen.

 Waar zijn de bruggenbouwers?

En dat brengt me bij leiderschap. Want wat als leiderschap vandaag niet meer gaat over het benutten van talent — dat klinkt inmiddels als uitputten — maar over het anders richten ervan?

Wat als we stoppen met het najagen van nóg meer high potentials om KPI’s te halen, en beginnen met het opleiden van mensen die bruggen bouwen? Tussen systemen en zingeving. Tussen buitenwereld en binnenwereld. Tussen lineair denken en circulair bewustzijn.

Wat als we leiderschap herdefiniëren, niet als het maximaliseren van output, maar als het bewust sturen van richting?

De shift die ik zie:

• Van sturen op prestaties, naar sturen op én prestaties én impact. Niet het een ten koste van het ander, wel dienstbaar aan elkaar.
• Van alle deuren open willen houden, naar verantwoordelijkheid nemen voor de deur die jij opent voor anderen.
• Van talent gebruiken, naar talent voeden.

 Tijd voor een ander speelveld

De briljante koppen die nu vastlopen in het Excel-circus, die in het artikel genoemd worden, zijn niet het probleem. Dat is de pleister. Het echte probleem is het speelveld waar ze in worden getrokken. Waar succes wordt afgemeten aan status, groei, en het openhouden van alle opties, zonder richting, zonder betekenis. Maar als alles open blijft, ontstaat er niets nieuws. We hebben leiders nodig die het lef hebben om het speelveld te veranderen. Leiders die begrijpen dat balans geen luxe is, wel een strategische basis. Leiders die polariteiten bewust en proactief kunnen sturen en dus ook weten hoe je mensen activeert in plaats van uitput.

Niet morgen. Nu.

 Van verspilling naar verankering

De vraag is niet óf jonge mensen impact willen maken. De vraag is of wij systemen bouwen waarin dat ook echt kán. Systemen die niet verslaafd zijn aan groei, maar geworteld zijn in betekenis. Waar je bij mag horen, zonder jezelf te verliezen.

Gen Z speelt hierin een sleutelrol. Ze zijn de spiegel voor de systemen die vandaag de dag zo vastzitten in oude patronen van prestatiedruk en extern succes. Ze laten ons zien waar het niet werkt, en nodig ons uit om andere spelregels te omarmen. Ze vragen ons: 𝘞𝘢𝘵 𝘢𝘭𝘴 𝘸𝘦𝘳𝘬 𝘯𝘪𝘦𝘵 𝘢𝘭𝘭𝘦𝘦𝘯 𝘮𝘢𝘢𝘳 𝘥𝘳𝘢𝘢𝘪𝘵 𝘰𝘮 𝘴𝘯𝘦𝘭𝘩𝘦𝘪𝘥 𝘦𝘯 𝘳𝘦𝘴𝘶𝘭𝘵𝘢𝘢𝘵, 𝘮𝘢𝘢𝘳 𝘰𝘰𝘬 𝘰𝘮 𝘷𝘦𝘳𝘣𝘪𝘯𝘥𝘪𝘯𝘨 𝘦𝘯 𝘪𝘮𝘱𝘢𝘤𝘵?

We hebben leiders nodig die de tijdgeest begrijpen en bewust richting durven geven. Ook als dat indruist tegen oude spelregels. Dat is de brug die gebouwd moet worden. Tussen potentie en purpose. Tussen talent en toekomst. Tussen de wereld van nu, en de wereld die kan zijn.

En misschien begint dat bij één vraag: Durf jij te bewegen, niet van de ene rol naar de andere, maar écht van buiten naar binnen?

Re-Connect | Re-Claim | Re-Design